{"id":1513383,"date":"2020-11-21T08:00:00","date_gmt":"2020-11-21T07:00:00","guid":{"rendered":"https:\/\/archiwum.wroclife.pl\/?p=1513383"},"modified":"2020-11-21T09:10:54","modified_gmt":"2020-11-21T08:10:54","slug":"bauhaus-wroclaw","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/archiwum.wroclife.pl\/nasze-miasto\/wroclawskie-archistorie\/bauhaus-wroclaw\/","title":{"rendered":"Puk, puk, czy tu mieszka Bauhaus?"},"content":{"rendered":"\n

Wybierzcie si\u0119 z nami na wycieczk\u0119 po Wroc\u0142awiu \u015bladami Bauhausu. Gwarantujemy \u2013 zabawa b\u0119dzie wy\u015bmienita i pozwoli Wam odkry\u0107 architektoniczne oblicze naszego miasta zupe\u0142nie na nowo!<\/h2>\n\n\n\n

Miesi\u0105c temu, przy okazji otwarcia wystawy \u201eCa\u0142y \u015bwiat to Bauhaus\u201d we wroc\u0142awskim Muzeum Architektury, wpad\u0142a mi w r\u0119ce gra edukacyjna dla dzieci. Zbi\u00f3r prostych zagadek i \u0142amig\u0142\u00f3wek, zebranych pod has\u0142em \u201eCzy mieszka tu Bauhaus?\u201d, zach\u0119ca\u0142 najm\u0142odszych do bacznego przygl\u0105dania si\u0119 swojemu najbli\u017cszemu otoczeniu \u2013 szkole, osiedlu, podw\u00f3rku czy wreszcie mieszkaniu \u2013 i szukaniu w nim mniej lub bardziej bezpo\u015brednich nawi\u0105za\u0144 do idei Bauhausu. To mog\u0142o by\u0107 wszystko: uk\u0142ad pomieszcze\u0144 w domu czy mieszkaniu, rytm okien lub detal elewacji, albo spos\u00f3b zakomponowania zieleni na osiedlowym placu. Chodzi o to, by nauczy\u0107 si\u0119 patrze\u0107 i widzie\u0107. A to \u2013 jak sami wiemy \u2013 cz\u0119sto najtrudniejsze.<\/p>\n\n\n\n

Nie wiem, jak poradzi\u0142y sobie z t\u0105 gr\u0105 dzieci, ale ja poczu\u0142am si\u0119 zmotywowana. Pokusa, by zada\u0107 wroc\u0142awskiej architekturze pytanie: \u201epuk, puk, czy mieszka tu Bauhaus?\u201d okaza\u0142a si\u0119 zbyt silna, by z ni\u0105 walczy\u0107. A wi\u0119c, do dzie\u0142a \u2013 zapraszam na subiektywn\u0105 wycieczk\u0119 po Wroc\u0142awiu \u015bladami Bauhausu! <\/p>\n\n\n\n

Tylko czego w\u0142a\u015bciwie szukamy?<\/strong><\/h3>\n\n\n\n

Problem pojawia si\u0119 ju\u017c na pocz\u0105tku zadania. Bo czego w\u0142a\u015bciwie szukamy? Bauhaus to nie styl. Nie rozpoznamy go na podstawie sklepie\u0144, formy portalu, dekoracji rze\u017abiarskiej czy strzelisto\u015bci okien. To szko\u0142a my\u015blenia o architekturze i kszta\u0142towaniu przestrzeni jako o sztuce totalnej (Gesamtkunstwerk), \u0142\u0105cz\u0105cej w jedn\u0105 ca\u0142o\u015b\u0107 wszystkie jej dyscypliny \u2013 architektur\u0119, malarstwo, rzemios\u0142o, rze\u017abiarstwo i rzemios\u0142o artystyczne. <\/p>\n\n\n\n

To spos\u00f3b projektowania architektury oparty nie na kanonach czy \u015bci\u015ble okre\u015blonych proporcjach, a na prawdziwych i niezbywalnych potrzebach przysz\u0142ych u\u017cytkownik\u00f3w, takich jak dost\u0119p do \u015bwiat\u0142a, powietrza, zieleni i\u2026pi\u0119kna.  To wreszcie nie dialog z przesz\u0142o\u015bci\u0105 i historycznymi formami, a wizja przysz\u0142o\u015bci. I to przysz\u0142o\u015bci, w kt\u00f3rej sztuka wi\u0105\u017ce si\u0119 z technik\u0105, a estetyka z funkcjonalizmem. <\/p>\n\n\n\n

Jak pisa\u0142 Walter Gropius, za\u0142o\u017cyciel Bauhausu:<\/p>\n\n\n\n

\u2013 Ka\u017cdy przedmiot jest okre\u015blony przez swoj\u0105 istot\u0119. Aby zaprojektowa\u0107 naczynie, fotel czy dom tak, by dobrze funkcjonowa\u0142, nale\u017cy najpierw zbada\u0107 jego istot\u0119, poniewa\u017c ma on ca\u0142kowicie s\u0142u\u017cy\u0107 wyznaczonemu celowi, tj. w spos\u00f3b praktyczny spe\u0142nia\u0107 swoje funkcje \u2013 by\u0107 trwa\u0142y, tani i pi\u0119kny<\/em>. <\/p>\n\n\n\n

Funkcjonalno\u015b\u0107 b\u0119dzie zatem pierwszym kryterium, kt\u00f3re towarzyszy nam w szukaniu Bauhausu w architekturze Wroc\u0142awia. Drugim b\u0119dzie eksperyment. Dlaczego? Chyba trudno o cech\u0119, kt\u00f3ra \u0142\u0105czy\u0142aby silniej mi\u0119dzynarodowe \u015brodowisko architekt\u00f3w i artyst\u00f3w lat 20. XX wieku, ni\u017c ch\u0119\u0107 eksperymentowania. Eksperyment \u2013 z tworzywem, z form\u0105, z samym systemem pracy tw\u00f3rczej \u2013 by\u0142 ich \u015bwiadomym wyborem i elementem nie mniej wa\u017cnym ni\u017c edukacja i teoria. Panowa\u0142o powszechne przekonanie, \u017ce nowe idee, kt\u00f3re b\u0119d\u0105 mia\u0142y decyduj\u0105cy wp\u0142yw na przysz\u0142o\u015b\u0107, mog\u0105 zrodzi\u0107 si\u0119 tylko drog\u0105 eksperymentu. <\/p>\n\n\n\n

Tak postawione zadanie \u2013 tropi\u0107 Bauhaus we wroc\u0142awskiej architekturze, kieruj\u0105c si\u0119 funkcjonalno\u015bci\u0105 formy budynku (budynk\u00f3w) i eksperymentalnym podej\u015bciem do tematu autora b\u0105d\u017a autor\u00f3w koncepcji \u2013 to w\u0142a\u015bciwie nokaut na starcie. Znam wiele funkcjonalnych budynk\u00f3w (i Wy te\u017c je znacie), kt\u00f3re z ideami tw\u00f3rc\u00f3w Bauhausu nie maj\u0105 nic wsp\u00f3lnego. Co gorsze, w naszym mie\u015bcie nie brak te\u017c architektonicznych eksperyment\u00f3w i to takich, kt\u00f3re woleliby\u015bmy, by si\u0119 nigdy nie wydarzy\u0142y. Zostaje wi\u0119c jeszcze jedna przes\u0142anka, kt\u00f3r\u0105 cz\u0119sto wstyd formu\u0142owa\u0107, a kt\u00f3ra nieustannie podsk\u00f3rnie pulsuje. Pi\u0119kno. <\/p>\n\n\n\n

Architekci i arty\u015bci zwi\u0105zani z Bauhausem m\u00f3wi\u0105 niemal jednog\u0142o\u015bnie, \u017ce pi\u0119kno ma wynika\u0107 z formy. Innymi s\u0142owy, nie chodzi o to, by dzie\u0142o \u201eozdobi\u0107\u201d, ale by sama jego konstrukcja, materia\u0142 i jako\u015b\u0107 wykonania wzbudza\u0142y podziw. St\u0105d ogromna dba\u0142o\u015b\u0107 o rzemios\u0142o (w rozumieniu technicznych umiej\u0119tno\u015bci) i o tworzywo \u2013 by ponownie przywo\u0142a\u0107 Waltera Gropiusa \u2013 trwa\u0142e i pi\u0119kne. <\/p>\n\n\n\n

\"\"<\/figure>\n\n\n\n

Wroc\u0142aw \u2013 Bauhaus przed Bauhausem?<\/strong><\/h3>\n\n\n\n

Takie pytanie w 1983 roku zada\u0142 w czasopi\u015bmie \u201eBauwelt\u201d Hartmut Frank. A dok\u0142adnie, zapyta\u0142 w tym kontek\u015bcie o wroc\u0142awsk\u0105 Kr\u00f3lewsk\u0105 Akademi\u0119 Sztuki i Rzemios\u0142a Artystycznego (prababci\u0119 naszej dzisiejszej ASP im. Eugeniusza Gepperta), kt\u00f3rej nowatorski program nauczania, wprowadzony ju\u017c na prze\u0142omie XIX i XX wieku, antycypowa\u0142 pod pewnymi wzgl\u0119dami system edukacyjny wprowadzony w szkole Bauhausu w Weimarze. To samo pytanie mo\u017cna jednak odnie\u015b\u0107 do powsta\u0142ych na pocz\u0105tku XX wieku we Wroc\u0142awiu budynk\u00f3w, kt\u00f3re innowacyjno\u015bci\u0105 zastosowanych konstrukcji i materia\u0142\u00f3w oraz \u015bmia\u0142\u0105, nowatorsk\u0105 koncepcj\u0105 wyprzedzi\u0142y te oficjalnie sygnowane jako Bauhaus. <\/p>\n\n\n\n

No w\u0142a\u015bnie \u2013 czy na pewno wyprzedzi\u0142y? Czy te\u017c \u2013 podobnie jak wroc\u0142awska Akademia \u2013 \u201ereprezentowa\u0142y inny model, charakterystyczny dla alternatywnego, progresywnego kierunku rozwoju szko\u0142y artystycznej w czasach, gdy w Niemczech kszta\u0142towa\u0142o si\u0119 wiele eksperymentalnych metod kszta\u0142cenia\u201d? I budowania, chcia\u0142oby si\u0119 doda\u0107. I nie tylko w Niemczech! Nie zapominajmy, \u017ce i w Polsce po pierwszej wojnie \u015bwiatowej rodz\u0105 si\u0119 ugrupowania zrzeszaj\u0105ce awangardowych artyst\u00f3w i architekt\u00f3w, jak cho\u0107by warszawska grupa Praesens (1925), skupiaj\u0105ca tak wybitne osobowo\u015bci, jak m.in. Helena i Szymon Syrkusowie, Barbara i Stanis\u0142aw Brukalscy, Katarzyna Kobro i W\u0142adys\u0142aw Strzemi\u0144ski czy Bohdan Lachert i J\u00f3zef Szanajca. Mo\u017cemy wi\u0119c chyba przyj\u0105\u0107, \u017ce pewne idee i tendencje, zbie\u017cne z tymi g\u0142oszonymi przez Bauhaus, pojawi\u0142y si\u0119 w architekturze i sztuce ju\u017c wcze\u015bniej lub cho\u0107by r\u00f3wnolegle.<\/p>\n\n\n\n

We Wroc\u0142awiu tak\u0105 osobowo\u015bci\u0105 i wizjonerem, kt\u00f3ry zrewolucjonizowa\u0142 spos\u00f3b my\u015blenia o architekturze i sztukach u\u017cytkowych, by\u0142 Hans Poelzig. To w\u0142a\u015bnie dzi\u0119ki niemu mo\u017cemy dzi\u015b my\u015ble\u0107 o Wroc\u0142awiu jako \u201eBauhausie przed Bauhausem\u201d. W 1903 roku Hans Poelzig zosta\u0142 dyrektorem Kr\u00f3lewskiej Szko\u0142y Sztuki i Rzemios\u0142a Artystycznego, przemianowanej p\u00f3\u017aniej, w 1911 roku, na Kr\u00f3lewsk\u0105 Akademi\u0119. W prowadzonej przez siebie uczelni wprowadzi\u0142 reformy, dzi\u0119ki kt\u00f3rym wesz\u0142a ona w sw\u00f3j z\u0142oty okres. \u201ePoelzig (\u2026) wprowadzi\u0142 we Wroc\u0142awiu projektowanie bez przygotowania. Studenci musieli rozwi\u0105za\u0107 zadany temat w ci\u0105gu kilku godzin. Wymaga\u0142 ca\u0142kowitej samodzielno\u015bci i by\u0142 przeciwny jakiemukolwiek na\u015bladownictwu. By\u0142 zwolennikiem \u201edzie\u0142a ca\u0142o\u015bciowego\u201d (Gesamtkunstwerk), b\u0119d\u0105cego wynikiem wsp\u00f3\u0142pracy tw\u00f3rc\u00f3w z r\u00f3\u017cnych dziedzin sztuki, dla kt\u00f3rych architektura jest matk\u0105 ca\u0142o\u015bci. We wroc\u0142awskiej Kr\u00f3lewskiej Szkole Sztuki ju\u017c u progu XX wieku wprowadzono metody nauczania stosowane 15 lat p\u00f3\u017aniej w Bauhausie \u2013 w Weimarze i Dessau\u201d.<\/p>\n\n\n\n

Budynek zaprojektowany w 1911 roku przez Hansa Poelziga \u2013 biurowiec przy ulicy Ofiar O\u015bwi\u0119cimskich 38\/40 \u2013 jest pierwszym, do kt\u00f3rego drzwi podchodz\u0119. Puk, puk.<\/p>\n\n\n\n

\"\"
fot. Muzeum Architektury we Wroc\u0142awiu<\/em><\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

Taki zwyk\u0142y biurowiec\u2026<\/h3>\n\n\n\n

Przyjrzyjcie mu si\u0119! Wiem, \u017ce prawie go nie wida\u0107 z perspektywy g\u0142\u00f3wnych \u015bcie\u017cek (trasy W-Z i ulicy O\u0142awskiej) i \u017ce ci\u0119\u017cko odej\u015b\u0107 od niego na tyle, by ca\u0142o\u015bciowo obj\u0105\u0107 go wzrokiem. Ale spr\u00f3bujcie, bo naprawd\u0119 warto! Tym bardziej, \u017ce zachowa\u0142 si\u0119 w niemal niezmienionym stanie. <\/p>\n\n\n\n

Dzi\u015b wydaje nam si\u0119 to czym\u015b zwyczajnym, ale budynek Poelziga by\u0142 pierwszym wroc\u0142awskim biurowcem, w kt\u00f3rym zastosowano nowy, horyzontalny uk\u0142ad elewacji, polegaj\u0105cy na naprzemiennym podziale na pasy \u015bcian i okien. Do tej pory, w tego typu budynkach, dominowa\u0142 podzia\u0142 wertykalny, kt\u00f3rego zadaniem by\u0142o \u201ezas\u0142oni\u0119cie\u201d konstrukcji wewn\u0119trznej obiektu. Zabieg zastosowany przez Poelziga nie tylko t\u0119 konstrukcj\u0119 podkre\u015bla\u0142, ale dawa\u0142 jednocze\u015bnie nieograniczone mo\u017cliwo\u015bci kszta\u0142towania wn\u0119trza. Du\u017ce otwory okienne zapewnia\u0142y optymalne o\u015bwietlenie wszystkich pomieszcze\u0144 biurowych i planowanych na parterze powierzchni handlowych. Linie horyzontalne elewacji nada\u0142y te\u017c bryle wra\u017cenie ruchu i lekko\u015bci oraz podkre\u015bli\u0142y dynamik\u0119 zaokr\u0105glonego naro\u017cnika u zbiegu ulic Ofiar O\u015bwi\u0119cimskich i \u0141aciarskiej. Rytm okien i umieszczonych pod nimi pas\u00f3w muru mia\u0142 by\u0107 najwa\u017cniejszym, dominuj\u0105cym elementem ca\u0142ego za\u0142o\u017cenia. Podobnie jak faktura betonu, kt\u00f3rej nie zak\u0142\u00f3ca niemal \u017caden ornament \u2013 ograniczony tutaj zaledwie do balustrady otaczaj\u0105cej czwart\u0105 kondygnacj\u0119 i do g\u0142owic filar\u00f3w, kt\u00f3re znalaz\u0142y si\u0119 pomi\u0119dzy du\u017cymi, tr\u00f3jcz\u0119\u015bciowymi oknami. Budynek zosta\u0142 przykryty p\u0142askim dachem, ukrytym za wie\u0144cz\u0105cym ca\u0142o\u015b\u0107 gzymsem. Pi\u0105te pi\u0119tro, wzorem czwartej kondygnacji cofni\u0119te w stosunku do g\u0142\u00f3wnej cz\u0119\u015bci elewacji, zosta\u0142o dodane dopiero w 1968 roku.  <\/p>\n\n\n\n

Eksperymentem by\u0142 r\u00f3wnie\u017c materia\u0142 \u2013 \u017celbet, kt\u00f3ry umo\u017cliwia\u0142 przerywanie pas\u00f3w okien tylko w\u0105skimi wspornikami, co jeszcze mocniej uwidocznia\u0142o szkielet konstrukcji budynku. Zastosowanie \u017celbetu zrewolucjonizowa\u0142o spos\u00f3b kszta\u0142towania wn\u0119trz, w kt\u00f3rych, poza stref\u0105 naro\u017cnika, nie by\u0142o podp\u00f3r. Umo\u017cliwia\u0142o to szybk\u0105 i \u0142atw\u0105 zmian\u0119 aran\u017cacji biur i sklep\u00f3w oraz wywar\u0142o ogromny wp\u0142yw na nast\u0119pne obiekty biurowe i handlowe w ca\u0142ych Niemczech, r\u00f3wnie\u017c we Wroc\u0142awiu. <\/p>\n\n\n\n

Ale o tym opowiem podczas naszej nast\u0119pnej wycieczki \u015bladami Bauhausu. Zapraszam!<\/p>\n\n\n\n